دکتر نرگس علیان

خون بند ناف که به عنوان خون جفتی شناخته می شود، خونی است که در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد. پس از تولد نوزاد، خون باقیمانده در بند ناف و جفت که غنی از سلولهای بنیادی است، دور ریخته میشود. بانک خون کشور با هماهنگی مراکز تحقیقاتی قرار است در آینده برای اطفال مبتلا به فلج مغزی و بیماران سی پی از سلولهای خون بند ناف استفاده کند.

خون بند ناف چیست ؟
خون بند ناف که به عنوان خون جفتی شناخته می شود، خونی است که در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد. پس از تولد نوزاد، خون باقیمانده در بند ناف و جفت که غنی از سلولهای بنیادی است، دور ریخته میشود. سلولهای بنیادی که از بند ناف گرفته میشود، بسیار پر توان و نامیرا هستند. همچنین در اثر تکثیرهای پی در پی دچار پیری نمیشوند، به طوری که با تزریق یا جایگزینی آنها در مناطقی از بدن که به صورت جدی آسیب دیدهاند میتوانیم به بهبودی کامل دست یابیم. هر فرد، تعداد سلولهای خون بند ناف متفاوتی دارد که در زایمان طبیعی، حجم خون بند ناف بیشتر از زایمان سزارین است.

همچنین با توجه به سن مادر و زایمان اول، تعداد سلولهای خون بند ناف افزایش مییابد. هم اکنون هر خانوادهای برحسب تمایلش با پرداخت هزینهای، خون بند ناف نوزاد خود را در بانک خون نگهداری میکند تا در صورت نیاز برای عمل پیوند بتواند از آن استفاده کند. ایجاد بانک عمومی خون بند ناف به منظور اهدا برای افرادی که نیاز به عمل پیوند دارند از دیگر برنامههای بانک خون است که در آینده امیدواریم به مرحله اجرا برسد. در آینده ای نزدیک، نوزادان مبتلا به فلح مغزی با خون بند ناف درمان میشوند استفاده از خون بند ناف برای عمل پیوند در صورتی امکانپذیر است که فرد گیرنده و دهنده خون بند ناف با هم خصوصیات ژنتیکی یکسانی داشته باشند.

استفاده از خون بند ناف نوزاد برای والدین تا 50 درصد شانس موفقیت دارد و این در حالی است که برای خواهر و برادر این موفقیت به 25 درصد میرسد. استفاده از خون بند ناف تنها برای درمان بیماران خونی مورد استفاده است. در کشورهای اروپایی از خون بند ناف برای بیمارانی که مبتلا به اختلال عصبی و فلج مغزی هستند، نیز استفاده میشود.

با توجه به اینکه سیستم ایمنی کودکان تکامل نیافته و هنوز این سیستم، بدن را به خوبی نمیشناسد، استفاده از سلولهای بنیادی خون بند ناف نسبت به سلولهای بنیادی مغز و استخوان برای انجام عمل پیوند، از عارضه کمتر و شانس بیشتری برخوردار است. برای انجام هر عمل پیوند به طور متوسط به ازای هر کیلو گرم وزن بدن به 20 تا 30 میلیون سلول خون بند ناف نیاز داریم. به طور مثال اگر 400 میلیون سلول خون بند ناف نگهداری کنیم برای فردی که دارای وزن 20 کیلوگرم است امکان پیوند وجود دارد و اگر یک میلیارد سلول ذخیره کنیم، حداکثر برای یک فرد با وزن 30 تا 40 کیلو گرم عمل پیوند امکانپذیر است.

بر اساس استانداردهای جهانی یک خون بند ناف را میتوان تا 20 سال در بانک خون نگهداری کرد، این در حالی است که امکان نگهداری خون بند ناف در 30 تا 35 سال هم امکانپذیر است. در صورتی که بتوانیم علاوه بر ذخیره سازی، کار نگهداری از سلولهای خون بند ناف را در استانها ایجاد کنیم، عمل پیوند با سرعت بیشتری انجام خواهد گرفت. ذخیره سازی خون بند ناف در کمتر از 24 ساعت باید انجام شود.

نگهداری سلولهای بنیادی بند ناف به دو صورت ممکن است :
یکی بانک خصوصی خون بند ناف که سلولهای بنیادی بند ناف هر نوزاد را با دریافت مبلغی از والدین، برای آینده کودک آنها نگهداری میکند.
دیگری بانک عمومی خون بند ناف که سلولهای بنیادی، برای استفاده همگانی در آن نگهداری میشود و معمولا دولتها یا سازمانهای پزشکی به صورت غیرانتفاعی آن را به وجود میآورند. این بانکها از خون بند ناف اهدایی استفاده میکنند.